​តាម​សិលា​ចារឹក & ​ឯកសារ​ចិន

១. យុគដើម​នគរ​ខ្មែរ
នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​នេះ យើង​លើក​យក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិវិទូ និង​អ្នកស្រាវជ្រាវ​បរទេស​បាន​តាក់តែង​ចងក្រង​ឡើង​ទៅ​តាម​សិលាចារឹក និង​ទៅ​តាម​ឯកសារ​កំណត់​របស់​អ្នក​ដំណើរ​ចិន​ដែល​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ខ្មែរ ។ យើង​មិន​លើក​យក​ប្រវត្តិ​ទាំងស្រុង​មក​អធិប្បាយ​ទេ ។ យើង​រៀប​លំនាំ​ជា​សង្ខេប ដោយ​សង្កត់​ជាពិសេស​ទៅ​លើ​ព្រឹត្តិការណ៍​ធំៗ​ខ្លះ​ដែល​អាច​ឆ្លុះ​ឲ្យ​យល់​អំពី​ការ​វិវត្ត​សង្គម​ជាតិ​ខ្មែរ ។ គឺ​ក្នុង​គោលបំណង​ចង់​ឲ្យ​និស្សិត សិស្សានុសិស្ស និង​អ្នកអាន​មាន​លទ្ធភាព ​មាន​លំនាំ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ទាំង​ពីរ​បែប​សម្រាប់​យក​មក​ត្រិះរិះ​ គិត​ពិចារណា ធ្វើការ​ប្រៀបផ្ទឹម ។

ចំពោះ​បញ្ហា​ដើម​កំណើត​ស្រុក​ខ្មែរ​ពិត​ប្រាកដ គេ​ពុំ​មាន​ឯកសារ​អ្វី​ជា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ ជាជាក់​ស្ដែង​សម្រាប់​សម្គាល់​ឡើយ ។

ក. ដើម​កំណើត​ស្រុក​ខ្មែរ
គេ​បាន​ដឹង​ថា នៅ​លើ​ឥណ្ឌូចិន​នេះ ជនជាតិ​ខ្មែរ​ជាម្ចាស់​ទឹកដី​ដើម​គេ​បំផុត មាន​ដើម​កំណើត​អាយុ​ជាង​២០​សតវត្ស​មក​ហើយ មុន​គ្រឹស្តសករាជ ។ ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម​ដែល​ក្នុង​នោះ​មាន​ជនជាតិ​មន​ដែរ មាន​នៅ​រស់​សេសសល់​រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ ។ គឺ​មាន​នៅ​ប្រទេស​ភូមា​ផ្នែក​ខាង​ក្រោម​ និង​ជួរ​ភ្នំ​អណ្ណាម​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម ។ ជនជាតិ​ថៃ យួន និង​ភូមា ទើប​តែ​ចុះ​មក​លួច​ប្លន់​យក​ទឹកដី​ខ្មែរ​ក្នុង​សតវត្ស​ទី​១៣​ក្នុង​គ្រឹស្តសករាជ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។ គឺ​នៅ​ពេល​ដែល​ជនជាតិ​ទាំង​នេះ​ត្រូវ​កងទ័ព​មុងហ្គោល (Mongol) វាយ​ប្រហារ​ដេញ​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ រត់​ភ្លាត់​ពី​ប្រទេស​ចិន ។

របស់​របរ​ជា​សម្អាង និង​ជាភ័ស្តុតាង​ក្នុង​សម័យ​នោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ស្រាវជ្រាវ​រក​ឃើញ​នៅ​ម្លូព្រៃ ឡងប្រាវ និង​សំរោងសែន ។ របស់របរ​ដែល​គេ​រក​ឃើញ​មាន​ ដូចជា ពូថៅ កន្ត្រៃ អំបែង​ឆ្នាំង ចាន គ្រឿងអលង្ការ ផ្លែសន្ទូច​ធ្វើ​អំពី​ឆ្អឹង ។ល។ គេ​អាច​ដឹង​បាន​ទៀត​ថា ខ្មែរ​ជំនាន់​ដើម​ចេះ​ផ្សាំង​គោ​ក្របី​យក​មក​ប្រើការ ចេះ​ចិញ្ចឹម​ជ្រូក ហើយ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​ដាំស្រូវ ។ ផ្ទះ​សម្បែង​សង់​លើ​ជន្ទល់​ខ្ពស់​ផុត​ពី​ដី ។ ខ្មែរ​ជំនាន់​ដើម គោរពបូជា​មេបា​ចាស់ទុំ ព្រះធរណី និង​ព្រះគង្គា ។

ស្រុក​ភូមិ ទឹក​ដី​ក៏​មាន​ភោគផល​សម្បត្តិធម្មជាតិ​ សម្បូណ៌​គ្រប់គ្រាន់​ដែរ ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មាន​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​ រក​ស៊ី​ដោះដូរ​យ៉ាង​សកម្ម ។ សង្គម​ខ្មែរ​ជំនាន់​នោះ​ក៏​មាន​ការ​រៀបចំ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ មាន​មេកោយ និង​ស្ថាប័ន​ផ្សេងៗ​ដែរ ។

ប្រវត្តិ​ដើម​ស្រុក​ខ្មែរ​ថ្មីៗ​ខ្លះទៀត នា​ដើម​សតវត្ស​ទី​១ គេ​អាច​ស្គាល់​បាន​ដោយសារ​ឯកសារ​កត់​សម្គាល់​មួយ​ចំនួន​របស់​អ្នកដំណើរ​ចិន​ដែល​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ខ្មែរ​ក្នុង​សតវត្ស​ទី​៣ ។

ខ. នគរ​ហ្វូណន ឬ នគរភ្នំ
១. ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន ព្រះនាង​លីវយី
អ្នក​ដំណើរ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ស្រុក​ខ្មែរ​ជា​យូរយារ​ណាស់​មក​ហើយ ។ គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ហៅ និង​កត់ត្រា​ថា នគរ​ហ្វូណន ។ តែ​បើ​តាម​អ្នកស្រាវជ្រាវ​ខ្លះ ឈ្មោះ​នេះ​មិនមែន​ជា​ពាក្យ​ចិន​ទេ ។ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ​ គេ​ក៏​មិន​ដែល​ឃើញ​មាន​ពាក្យ​នេះ​ដែរ ។ អ្នកប្រវត្តិវិទូ​ផ្សេងទៀត ដោយ​សម្អាង​ទៅ​លើ​សិលាចារឹក បាន​យល់​ថា​ ពាក្យ ​ហ្វូណន ​ក្លាយ​ចេញ​មក​ពី​ពាក្យ ភ្នំ ។ ដូច្នេះ ស្រុក​ខ្មែរ​ជំនាន់​ដើម​មាន​ឈ្មោះ​ថា នគរភ្នំ ។

ឯកសារ​ចិន​ដដែល​បាន​កត់​ត្រា​ទុក​មក​ថា កាលនោះ នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ ឬ នគរភ្នំ​មាន​ស្ដេចស្រី​មួយ​អង្គ​សោយរាជ្យ ។ ស្ដេចស្រី​នោះ​មាន​ព្រះនាម លីវយី ។ ប្រជាជន​ខ្មែរ​គោរព​បូជា​នាគ​ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ព្រះអាទិទេព នាំ​មក​នូវ​ក្ដី​ចម្រុង​ចម្រើន​សម្បូរសប្បាយ​ដល់​ប្រទេស​ជាតិ ។ ដូច្នេះ​ហើយ បាន​ជា​នៅ​ពង្សាវតារ​ខ្មែរ គេ​តែង​តែ​និយាយ​អំពី​នាង​នាគ ពី​ស្ដេច​ភុជង្គនាគ និង​នាម៉ឺន​នាគ ។

ថ្ងៃ​មួយ ស្ដេច​បរទេស​មួយ​អង្គ​ឈ្មោះ​ ហ៊ុនទៀន ដែល​គោរពបូជា​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បាន​លើក​ទ័ព​តាម​សំពៅ​កាត់​ឆ្លង​តាម​សមុទ្រ​ចូល​មក​វាយ​ប្រហារ​លុកលយ កាន់​កាប់​ត្រួតត្រា​នគរ​ហ្វូណន ។ តែ​បន្ទាប់​មក ស្ដេច​ហ៊ុនទៀន ក៏​បាន​រៀប​អភិសេក​ជាមួយ​នឹង​ព្រះនាង​លីវយី ហើយ​បាន​ឡើង​សោយរាជសម្បត្តិ​នៅ​នគរ​ហ្វូណន​ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​នោះ​មក ។

២. ព្រះបាទ​កៅឌិញ្ញ ព្រះនាង​សោមា
បើយោល​ទៅ​តាម​សិលាចារឹក​នៅ​ មឺសុន និង​ព្រះឥន្ទកោសី វិញ គេ​អាច​កត់​សម្គាល់​បាន​ថា ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​១ មាន​ព្រះនាម កៅឌិញ្ញ ។ ព្រះអង្គ​ជាជនជាតិ​ឥណ្ឌា មក​ពីស្រុក​ឥណ្ឌា​ក្នុង​វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ ។ ព្រះអង្គ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​សំពៅ​ឆ្លង​កាត់​មហាសាគរ​មក​ដល់​នគរ​គោកធ្លក ។ សំពៅ​ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ប្រជាជន​នៅ​ទី​នោះ នាំគ្នា​មក​វាយ​ប្រហារ​ចង់​លួចប្លន់ ។ ព្រះ​កៅឌិញ្ញ បាន​វាយតប​ត​ទៅ​លើ​កងទ័ព​ព្រះនាង​សោមា ដែល​ត្រូវ​បរាជ័យ​បាក់​ទ័ព​លិចលង់​ទូក​កណ្ដាល​សមុទ្រ រត់​ចុះ​ចាញ់​អស់ ។ ក្រោយ​បាន​ជ័យជំនះ​ហើយ ព្រះ​កៅឌិញ្ញ​ក៏​រៀបអភិសេក​នឹង​ព្រះ​នាង​សោមា ស្ដេច​ស្រី​នគរភ្នំ (សោមា​ មាន​ន័យ​ថា បុត្រី​ព្រះចន្ទ) ។ ព្រះអង្គ​ក៏​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​នៅ​នគរភ្នំ ។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ បើ​តាម​អ្នក​ប្រវត្តិវិទូ​ខ្លះ បាន​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​ទី​១​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ។

ដោយ​ឃើញ​ស្ត្រី និង​បុរស​នៅ​នគរភ្នំ ជាពិសេស ម្ចាស់​ក្សត្រី​លីវយី មិន​ចេះ​ស្លៀកពាក់​ បញ្ចេញ​ខ្លួន​អាក្រាត ឥត​អៀនខ្មាស ព្រះបាទ​កៅឌិញ្ញ​ក៏​បាន​បង្ហាត់​បង្រៀន​អ្នក​ទាំងនោះ ឲ្យ​ចេះ​កាត់ដេរ​សម្លៀកបំពាក់​បិទបាំង​កេរ្តិ៍ខ្មាស់ ។ ដំបូង​ព្រះអង្គ​បាន​ឲ្យ​យក​ក្រណាត់​មក​ចោះ​ធ្វើ​ប្រហោង​ល្មម​ស៊ក​ក្បាល​ចុះ ដែល​ថ្ងៃ​ក្រោយ ក្លាយ​ទៅ​ជា​អាវបំពង់វែង ។ នេះ​បើ​តាម​ឯកសារ​ចិន​ដដែល ។

ប៉ុន្តែ អ្វីដែល​ជា​សំខាន់​ដែល​ព្រះអង្គ​បាន​នាំ​មក​ផ្ដល់​ដល់​សង្គម​ខ្មែរ​នោះ គឺ វិជ្ជា ចំណេះ​ចេះ​ដឹង​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​ភាសា​អក្សរសំស្ក្រឹត ទ្រឹស្ដី ឧត្ដមគតិ ទស្សនៈ ច្បាប់​វិន័យ​ក្បួនខ្នាត គម្ពីរ​តម្រា និង​របៀបរៀបចំ ចាត់ចែង​គ្រប់គ្រង​នគរ​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុងលទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។

របប​រាជានិយម​ខ្មែរ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ចាត់ចែង​កំណត់​ទៅ​តាម​ក្រឹត្យក្រម​វិន័យ​ក្បួនខ្នាត​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។

ឯការ​គោរពបូជា​ផ្នែក​សាសនា​វិញ បាន​ផ្លាស់ប្ដូរ​មក​រកព្រះសិវៈ ឬ​ព្រះឥសូរ ដែល​ជា​ព្រះអាទិទេព​មួយ​អង្គ​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ លិង្គ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​កសាង​ឡើង​សម្រាប់​តំណាង​ព្រះអាទិទេព​អង្គ​នេះ ។ ដូច្នេះ នេះ​ជា​លើក​ទី​១​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ដែល​នគរ​ខ្មែរ ឬ​នគរ​គោកធ្លក​បាន​ទទួល​អរិយធម៌ វប្បធម៌ និង​ឥទ្ធិពល​ឥណ្ឌា ។

ព្រះរាជធានី​ដំបូង​របស់​នគរ​ហ្វូណន ឬ នគរភ្នំ មាន​ឈ្មោះ​ថា វ័យធបុរៈ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ទន្លេ​មេគង្គ ជិត​ស្រុក​បាណាម និង​បាភ្នំ ។

គ. ព្រះវាជវង្ស​នគរភ្នំ
ប្រវត្តិ​ស្រុក​ខ្មែរ​ ឬ​ប្រវត្តិក្សត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សោយរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត​បន្ទាប់​ពី​ព្រះបាទ​កៅឌិញ្ញ យើង​អាច​ស្គាល់ និង​ដឹង​បាន​តាម​រយៈ​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​ប៉ុណ្ណោះ ។ ឯ​ឈ្មោះ​ពិត​ប្រាកដ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ជំនាន់​នោះ គេ​មិន​អាច​ស្គាល់​ទេ ។ ឈ្មោះ​ដែល​គេ​អាច​ស្គាល់​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឈ្មោះ​ចិន​តាម​កំណត់​របស់​អ្នកដំណើរ​ចិន ។

១. ព្រះបាទ​ហ៊ុនផាន់ហួង
ព្រះអង្គ​ដែល​ត្រូវ​ជា​កូន​របស់​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន ឬ​ព្រះបាទ​កៅឌិញ្ញ​បាន​សោយរាជ្យ​បន្ត​ពី​ឪពុក ។ កាល​នោះ នគរ​ហ្វូណន ឬ​នគរភ្នំ មាន​នគរ​តូចៗ​ប្រាំពីរ​ចំណុះ ។ នគរ​ទាំង​៧ ចង់​រើ​បង្រះ ផ្ដាច់ខ្លួន លែង​នៅ​ចំណុះ តែ​ត្រូវ​ព្រះបាទ​ហ៊ុនផាន់ហួង​វាយ​បង្ក្រាប បង្រួបបង្រួម យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ធ្វើ​ជានគរ​តែ​មួយ ។ ហើយ ព្រះអង្គ​បាន​ចាត់ចែង​តែងតាំង​កូន និង​ចៅ​ព្រះអង្គ​ជា​ស្ដេច​​គ្រប់គ្រង​នគរ​​ខេត្ត​ខណ្ឌ​ទាំង​៧ ។

២. ព្រះបាទ​ហ្វាន់ហ្វាន់
ព្រះអង្គ​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​បន្ត​ពី​ឪពុក ។ ព្រះអង្គ​ជាកូន​ទី​២​របស់​អង្គ​មុន តែ​ស្ដេច​អង្គ​នេះ ខ្ជិលច្រអូស មិន​យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​រវីរវល់​អំពី​កិច្ចការ​នគរ​ទេ ។ កិច្ចការ​ផែនដី​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ត្រូវ​បាន​មេទ័ព​ដ៏​អង់អាច​ម្នាក់​ជា​អ្នក​ចាត់ចែង ដោះស្រាយ​ទាំងអស់ ។ មេទ័ព​នេះ ឈ្មោះ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់ ឬ ហ្វាន់ម៉ាន់ ។ សោយរាជ្យ​បាន​៣​ឆ្នាំ ព្រះបាទ​ហ្វាន់ហ្វាន់​ ក៏បាន​ចូល​ទីវង្គត​ទៅ ។

៣. ព្រះបាទ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់
ព្រះអង្គ​ត្រូវ​បាន​នាម៉ឺន​សព្វមុខ​មន្ត្រី​តូច​ធំ ជ្រើសរើស​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ ។ ការតែងតាំង​នេះ​ប្រហែល​ជា​មិន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ដេចត្រាញ់​តូច​ធំ​ជិត​ឆ្ងាយ​សប្បាយ​ចិត្ត​ទេ ។ ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​បាន​ជា​ព្រះបាទ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់ ត្រូវ​លើក​ទ័ព​ទៅ​វាយ​បង្ក្រាប​ស្ដេច​ទាំង​នោះ​ជាមុន ។

ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​បាន​សរសេរ​កត់​បន្ត​ទៀត​ថា ព្រះអង្គ​ជា​អ្នកចម្បាំង​ម្នាក់​ដ៏​ក្លាហាន​អង់អាច​អស្ចារ្យ ។ ព្រះអង្គ​ធ្លាប់​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​ធ្វើ​ទូក​សំពៅ​ធំៗ​សម្រាប់​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លង​កាត់​ចុះ​ឡើង​តាម​សមុទ្រ​ទន្លេ​នានា ។ ទូក​សំពៅ​ទាំងនោះ អាច​ផ្ទុក​មនុស្ស​បាន​ប្រហែល​ជា​៧០០​នាក់ ។ ព្រះអង្គ​បាន​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ច្បាំង​វាត​ទឹកដី​ទៅ​គ្រប់​ទិសទី​រហូត​ទៅ​ដល់​ ជ្រោយមាឡាកា យក​នគរ​ជា​ច្រើន​មក​ដាក់​ជា​ចំណុះ ។ ព្រះអង្គ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់ បាន​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ទាំង​តាម​ផ្លូវ​ទឹក​ទាំង​តាម​ផ្លូវ​គោក ដើម្បី​កាន់​កាប់​តំបន់​ទឹកដី និង​សមុទ្រ ពី​ឈូងសមុទ្រ​បឹងហ្គាល (Golfe du Bengale) មក​ឈូងសមុទ្រ​សៀម សព្វថ្ងៃ ។ គឺ​ក្នុង​គោលបំណង​ក្ដោប​ត្រួតត្រា​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ទាក់ទង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទាំង​ប៉ុន្មាន តាម​សមុទ្រ​ក៏​ដូចជា​តាម​ដីគោក ។

ក្នុង​ពេល​ប្រតិបត្តិការ​មួយ ដោយ​ព្រះអង្គ​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ជម្ងឺ ព្រះអង្គ​បាន​បញ្ជូន​កូន​ឈ្មោះ គិនចេង ឲ្យ​ដឹក​នាំ​ទ័ព​ចេញ​ច្បាំង​ជំនួស​ព្រះអង្គ ។ ព្រះអង្គ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់​ បាន​ទុក​ក្មួយ​ឈ្មោះ ចាន់​ ដែល​មាន​កងពល​ប្រមាណ​២០០​នាក់ នៅ​ជិត​សម្រាប់​ការពារ ។ ចាន់ ជា​កូន​ប្រុស​របស់​បងស្រី​ព្រះអង្គ ។ តែ មេទ័ព​ចាន់​បែរ​ជា​ឆ្លៀត​ឱកាស​ដ៏​ល្អ​នេះ ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ សម្លាប់​ព្រះបាទ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់​ ជា​មា ហើយ​ប្រកាស​តាំង​ខ្លួន​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​នគរភ្នំ ។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ ប្រហែល​ជា​ផ្ទុះ​នៅ​ក្នុង​គ.ស​២៣០ ។

៤. ព្រះបាទ​ហ្វាន់ចាន់
កាលបើ​ឡើង​សោយរាជ្យ​ភ្លាម ក៏​ចាត់​កងទ័ព​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ធ្វើ​ឃាត​កូន​ព្រះបាទ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់ គិនចេង ដើម្បី​បំបាត់​កុំ​ឲ្យ​មាន​គូ​ប្រជែង​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ច្បាប់​ដែល​អាច​នាំ​មក​នូវ​ការ​សៅហ្មង​ទៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ ។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ បាន​កើត​នៅ​ក្នុង​គ្រឹស្តសករាជ​២៣០ ។ អ្នកប្រវត្តិវិទូ​ខ្លះ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​ហ្វាន់ចាន់ កាល​បើ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ព្រះមហក្សត្រ​មាន​ព្រះ​នាម​ ធរនិន្ទ្រវរ្ម័ន ។ សិលាចារឹក​មួយ​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត​ដែល​មាន​អាយុ​ចាស់​ជាងគេ​ ហើយ​ដែល​គេ​រក​ឃើញ​នៅ វូកាញ់ ខេត្ត​ញ៉ាត្រាង ប្រទេស​វៀតណាម បាន​បញ្ជាក់​រៀបរាប់​អំពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ព្រះអង្គ និង​ព្រះមហក្សត្រ​ឥណ្ឌា​ក្នុង​រាជវង្ស មុរុណទស ។

កាល​នោះ ព្រះបាទ​ហ្វាន់ឆេម៉ាន់ មាន​បុត្រ​មួយ​អង្គ​ទៀត​ដែល​នៅ​ជា​ទារក​នៅ​ឡើយ ។ អាយុ​បាន​២០​ឆ្នាំ ដឹងក្ដី​កាលណា ព្រះរាជបុត្រ​អង្គ​នេះ ប្រមែប្រមូល​បក្សពួក ក​កង​ទ័ព​យោធា លើក​មក​ធ្វើ​សង្គ្រាម ហើយ​ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះបាទ​ហ្វាន់ចាន់ ដើម្បី​សងសឹក​ឪពុក ។ ព្រះអង្គ​បាន​ដណ្ដើម​យក​រាជ្យ​មក​វិញ ។ តែ​ព្រះរាជបុត្រ​អង្គ​នេះ មិន​បាន​សោយរាជ្យសម្បត្តិ​ដូច​ក្ដី​បំណង​ទេ ។ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​មេទ័ព​ធំ​ម្នាក់​របស់​ស្ដេច​ហ្វាន់ចាន់ ឈ្មោះ ស៊ីយុន ធ្វើ​ឃាត ។ មេទ័ព​ស៊ីយុន​បាន​លើក​ទ័ព​មក​ច្បាំង​ដណ្ដើម​អំណាច ដោយ​សម្អាង​យក​លេស​ថា​មក​សងសឹក​ជំនួស​ស្ដេច ។ ឆ្លៀត​ឱកាស​ដ៏​ល្អ​នោះ មេទ័ព​ស៊ីយុន ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ភ្លាម​ជា​ស្ដេច​នគរ​ហ្វូណន គឺ​ប្រហែល​ជា​ក្នុង​គ.ស​២៤០ (អ្នកប្រវត្តិវិទូ​ខ្លះ សរសេរ​ថា​ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ បាន​កើត​នៅ​ក្នុង​គ.ស​២៥០) ។

៥. ព្រះបាទ​ហ្វាន់ស៊ីយុន
នេះ​គឺ​ជា​ព្រះនាម​ថ្មី​របស់​មេទ័ព​ស៊ីយុន ដែល​ទើប​តែ​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ ។ អ្នកស្រាវជ្រាវ​ខ្លះ​បាន​បញ្ជាក់​ថា ស្ដេច​អង្គ​នេះ​ព្រះនាម​អស្សាជ័យ ។

ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​បាន​គូស​បញ្ជាក់​ថា ព្រះអង្គ​ជា​ក្សត្រ​មួយ​អង្គ​និយម​សន្តិភាព​ មិន​ប្រើ​ចម្បាំង​អាវុធ ចូលចិត្ត​កសាង ហើយ​គោរព​ប្រកាន់​នូវ​ករណីយកិច្ច​ជា​ស្ដេច ឥត​មាន​ធ្វេស​ប្រហែស ។ ជារៀង​រាល់ថ្ងៃ ទាំងព្រលឹម​ទាំងថ្ងៃ​ត្រង់ ព្រះអង្គ​តែងតែ​ទទួល​សាវនាការ​ជា​សាធារណៈ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ផ្សេងៗ ។

ក្នុង​គ.ស​២៤០ ព្រះអង្គ​បាន​ទទួល​អ្នកតំណាង​ពីរ​នាក់​របស់​ស្ដេច​ចិន​ព្រះនាម ស៊ុនជាន់ ។ គណៈប្រតិភូ​ខ្មែរ ក៏ត្រូវ​ព្រះអង្គ​បញ្ជូន​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​ជាញឹកញាប់​ដែរ ពី​គ.ស​២៦៨ ទៅ ២៨៧ ។

ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​ដដែល សរសេរ​កត់​ទុក​មក​ទៀត​ថា ព្រះរាជវង្ស​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន ព្រះនាង​លីវយី គ្រប់គ្រង​សោយរាជ្យសម្បត្តិ​នៅ​នគរ​ហ្វូណន ឬ​នគរភ្នំ​បាន​ចំនួន​២​សតវត្ស ។ ដូច្នេះ ក្សត្រ​ដែល​សោយរាជ្យ​ទាំង​ប៉ុន្មាន សឹងសុទ្ធ​តែ​ជា​បងប្អូន​ក្នុង​ចង្កោម​ព្រះរាជវង្ស​​តែ​មួយ ។

ឃ. សង្គម​ខ្មែរ​ជំនាន់​ហ្វូណន ឬ​នគរភ្នំ
គេ​អាច​ស្គាល់​សង្គម​ខ្មែរ​ជំនាន់​ដើម​បាន​តាម​រយៈ​ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ដែល​អ្នកដំណើរ​ចិន​កត់ត្រា ។ ទោះបីជា​ឯកសារ​ទាំងនោះ​មាន​ច្រើន មាន​កាលបរិច្ឆេទ​ខុសគ្នា ហើយ​អ្នកកត់​សរសេរ​មាន​ថ្វីដៃ​ខុសគ្នា​ក៏ដោយ ក៏​គេ​អាច​ស្មាន​យល់​អំពី​ទិដ្ឋភាព​សង្គម​ខ្មែរ​ជំនាន់​នោះ​បាន​ដែរ ។

អ្នកដំណើរ​ចិន​បាន​និទាន​ថា ទីក្រុង​ភូមិស្ថាន​ខ្មែរ​មាន​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ទៅ​ដោយ​អូរទឹក និង​កំពែង​ធ្វើ​អំពី​ដី ។ នៅ​ក្នុង​គូទឹក​ទាំង​នោះ គេ​ឃើញ​មាន​ក្រពើ​រស់​នៅ​ពាសពេញ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង និង​ភូមិ គេ​ឃើញ​មានផ្លូវ​ទឹក កាត់​ខ្វែង​ចុះ​ឡើង​ដូច​ក្រឡាចត្រង្គ ។

ប្រុស​ខ្មែរ​មាន​រូបរាង​ទាប​អាក្រក់ សម្បុរ​ខ្មៅ សក់​ក្រញាញ់ ហើយ​មាន​សាក់​ពាសពេញ​ខ្លួន ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ស្ត្រី​មាន​ពណ៌សម្បុរ​ជ្រះ​ស្អាត​ល្អ​ជាង ។ ខ្មែរ​និយម​ចូលចិត្ត​ឆ្លាក់​ធ្វើ​គ្រឿង​អលង្ការ ។ គ្រានោះ​ ខ្មែរ​មាន​អក្សរ​ មាន​សៀវភៅ​សាស្ត្រា​ក្បួន​គម្ពីរ និង​ឃ្លាំង ។ ខ្មែរ​និយម​ចូលចិត្ត​លេង​ល្បែង​ជល់​មាន់ និង​ជ្រូក ។ ទំនៀមទម្លាប់​គ្មាន​អ្វី​ជា​តឹងរឹង​ឡើយ​រវាង​ស្ត្រី និង​បុរស ។ ម្នាក់ៗ​ធ្វើ​អ្វី​តាម​តែ​អំពើ​ចិត្ត បណ្ដែតបណ្ដោយ​ទៅ​តាម​តែ​ទំនើង​ចិត្ត ។

ក្នុង​ឯកសារ​ទាំង​នោះ គេ​មាន​រៀបរាប់​អំពី​របៀបរបប បែប​ផែន​កាត់​ទោស​ក្នុង​តុលាការ ដោយ​មាន​បញ្ជាក់​ថា នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​គ្មាន​ពន្ធនាគារ​ទេ ។ ជនឧក្រិដ្ឋ គេ​យក​ទៅ​បោះ​ទម្លាក់​ក្នុង​រណ្ដៅ​ឲ្យ​ក្រពើ ឬ​សត្វ​សាហាវ​ស៊ី​ជា​ចំណី ។

អ្នកដំណើរ​ចិនក៏​រៀបរាប់​អធិប្បាយ​ព័ណ៌នា​ក្បោះក្បាយ​អំពី​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ដែរ ព្រះបរមរាជវាំង​ធ្វើ​អំពី​ឈើ សង់​លើ​គ្រឹះ​អំពី​ថ្ម ។ កាលណា​ព្រះអង្គ​ធ្វើ​ដំណើរ​យាង​ចេញ​ទៅណា​ម្ដងៗ គេ​ឃើញ​មាន​ក្បួន​ដង្ហែ​យ៉ាង​គគ្រឹកគគ្រេង គួរ​ឲ្យ​គយគន់ ។ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​តែងតែ​គង់​លើ​ដំរី ហែហម​តាម​ក្រោយ​ទៅ​ដោយ​មហេសី ស្រីស្នំ​មីនុំមីនាង​បរិវារ និង​មន្ត្រី​តូច​ធំ ដែល​ជិះ​លើ​ដំរី​ដែរ ។ បើ​ព្រះអង្គ​គង់​លើ​បល្ល័ង្ក​វិញ ព្រះអង្គ​អង្គុយ​បញ្ឈរ​ជង្គង់​ខាង​ស្ដាំ ហើយ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​ព្រះអង្គ គេ​មាន​ដាក់​ព្រះ​វរលញ្ឆការ (គឺ​ជា​ត្រា ឬ​សញ្ញា​សម្រាប់​សម្គាល់​ព្រះមហាក្សត្រ) ជើង​ពាន​ផ្ដិល​មាស និង​ដុត​គ្រឿង​ក្រអូប ។

ប្រជាជន​ខ្មែរ​គោរពបូជា​ជឿ​ទៅ​ព្រះអាទិទេព​ជា​ច្រើន តំណាង​ទៅ​ដោយ​រូប​ចម្លាក់​ដែល​មាន​ព្រះភ័ក្ត្រ​មួយ ពីរ បួន ហើយ​ដែល​មាន​ដៃ​បួន ឬ​ប្រាំបី ។

កាលណា​មាន​សមាជិក​ក្រុម​គ្រួសារ​ស្លាប់ ប្រជាជន​នគរភ្នំ តែងតែ​នាំ​គ្នា​កោរ​សក់​កោរ​ពុក​មាត់​ពុក​ចង្កា ជា​សញ្ញា​នៃ​ការ​កាន់​ទុក្ខ ។ ចំពោះ​ការបូជា​សព​វិញ ឯកសារ​ចិន​បាន​សរសេរ​ថា គេ​យក​សាកសព​នោះ ទៅដុត ទៅ​កប់ ទៅ​ទម្លាក់​ក្នុង​ទឹក ឬ​យក​ទៅ​ដាក់​ចោល​តាម​ព្រៃ​ទុក​ឲ្យ​សត្វ​ស៊ី ។ គឺ​ក្នុង​ន័យ​ថ្វាយ​បូជា​ចំពោះ​ធាតុ​ទាំង​បួន មាន ទឹក ដី ភ្លើង ខ្យល់ ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ព្រះអាទិទេព ជា​អ្នក​ដ៏​មាន​គុណ​ចំពោះ​ជិវិត​រស់​នៅ​របស់​គេ ។

ឯកសារ​ចិន​ដដែល​បាន​បញ្ជាក់​ថា ទឹកដី​នគរ​ហ្វូណន​ធំ​ទូលំទូលាយ​ណាស់ លាត​សន្ធឹង​មាន​ប្រទល់​ដែន​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ចាម នៅ​ទិស​ខាង​កើត ជាប់​នឹង​ទឹកដី​ចិន យេណាន នៅ​ទិស​ខាង​ជើង និង​ខាង​លិច​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ភូមា ។

ង. ឥណ្ឌាវូបនីយកម្ម​លើក​ទី​២
ក្រោយ​រាជ្យ​ព្រះបាទ​ហ្វាន់ស៊ីយុន គេ​អាច​ដឹង​ថា នៅ​នគរ​ហ្វូណន ឬ​នគរភ្នំ មាន​ការ​រំជើបរំជួល​ចលាចល​ពាស​ពេញ​ទូទៅ​ទាំង​ប្រទេស ។ តែ​គេ​គ្មាន​ឯកសារ​អ្វី​ជា​ច្បាស់លាស់​សម្រាប់​បញ្ជាក់​ឡើយ ។

គេ​គ្រាន់​តែ​ដឹង​ថា ក្នុង​គ.ស​៣៥៧ នគរ​ហ្វូណន ឬ​នគរភ្នំ បាន​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​រជ្ជកាល​របស់​ស្ដេច​មួយ​អង្គ​ដែល​មក​ពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ សិលាចារឹក​សម័យ​អង្គរ​ជាច្រើន​បាន​លើក​ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​មក​អធិប្បាយ ។​វត្ថុបូរាណ​ជាច្រើន​មាន​ដូច​ជា​ព្រះបដិមា ប្រាក់​កាស់ និង​របស់​ប្រើប្រាស់​ខ្លះ ដែល​គេ​រក​ឃើញ​នៅ អូរកែវ (Oc Eo) កម្ពុជាក្រោម អាច​បញ្ជាក់​បាន​អំពី​សកម្មភាព​ពាណិជ្ជកម្ម​អន្តរជាតិ និង​វត្តមាន​របស់​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ចូល​មក​ដល់​នគរ​ហ្វូណន ។ អូរកែវ ជា​មាត់​ច្រក​សមុទ្រ​ ជា​កំពង់ផែ​ចំណត​ទូក​សំពៅ​ធំៗ មួយ​យ៉ាងសំខាន់​របស់​នគរភ្នំ ក្នុង​ការ​ទាក់ទង​រក​ស៊ី​ធ្វើ​ជំនួញ​ក្រៅ​ប្រទេស​ជាមួយនឹង​ប្រទេស​ជិត​ឆ្ងាយ មាន​ប្រទេស​នៅ​តាម​សមុទ្រ មេឌីទែរ៉ានេ (La Mer Méditerranée) នៅ​ទ្វីប​អ៊ឺរ៉ុប​ ជាដើម ដែល​ជា​កត្តា​មួយ ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ស្មាន​ថា កាល​ជំនាន់​នោះ ពួក​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា ប្រហែល​ជា​នាំ​គ្នា​លើក​ទ័ព មក​លុកលុយ​រាតត្បាត​យក​នគរ​ខ្មែរ ។ មេទ័ព​ឥណ្ឌា​ដែល​ចូល​មក​លុកលុយ​វាយ​យក​នគរ​ហ្វូណន ហើយ​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​វាស្ដេច​នោះ មាន​ដើម​កំណើត​ក្នុង​ត្រកូល​ព្រហ្មណ៍​កៅឌិញ្ញ ដូច​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ទី​១​ដែរ ។

១. ព្រះបាទ​កៅឌិញ្ញវរ្ម័ន
កាលបើ​ឡើង​គ្រង​រាជ្យសម្បត្តិ ព្រះអង្គ​បាន​បន្ថែម​ឈ្មោះ​ វរ្ម័ន មក​លើ​ព្រះនាម​ព្រះអង្គ ដែល​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ កៅឌិញ្ញវរ្ម័ន (អ្នកប្រវត្តិវិទូ​ខ្លះ​យល់​ថា ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ដែល​មាន​ព្រះនាម កៅឌិញ្ញវរ្ម័ន មាន​តែ​មួយ​ទេ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ) ។ ព្រះអង្គ​ជា​ក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​ទសពិធរាជធម៌ ។ ព្រះអង្គ​បាន​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នកការពារ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ដែល​គោរព​ព្រះឥសូរ ហើយ​ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​សាសនា​រដ្ឋ ឬ​សាសនា​ផ្លូវការ បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ទៅ​គ្រប់​ទិសទី ។ តែ ព្រះពុទ្ធសាសនា​របៀប​មហាយាន​ដែល​ធ្លាប់​មាន​វត្តមាន​លើ​ទឹកដី​ខ្មែរ​ជាយូរយារ​ណាស់​មក​ហើយ គ៏​មិន​បាន​សាបសូន្យ​ដែរ ។ ការ​រីកចម្រើន​ចេះ​តែ​មាន អ្នកកាន់​គោរព​ព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏​ចេះ​តែ​កើន​ចំនួន​ច្រើន​ជាលំដាប់ ។