ពុទ្ធិកសិក្សាខេត្តពោធិ៍សាត់ BUDDHIKA PURSAT: ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

September 11, 2011

អំពីអំបូរខ្មែរ‑មន

Filed under: អរិយធម៌ខ្មែរ, ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ផែនទីព្រំដែនខ្មែរក្នុងស.វ.ទី១៣

កាលពីដើមអំបូរខ្មែរ‑មននេះ គេយល់ថាគ្រាន់តែជាអំបូរភាសាមួយតែប៉ុណ្ណោះ ។ យ៉ាងណាមិញ ភាសាវិទូមួយក្រុម មានជាអាទិ៍ លោក James R. Gogan បានរកឃើញនូវអត្ថិភាពនៃអំបូរភាសានេះមុនគេនៅឆ្នាំ១៨៥៦ ប៉ុន្តែកាលណោះគេនិយមហៅអំបូរនេះថា មន‑អណ្ណាម ឬ មន‑ខ្មែរ‑អណ្ណាម ទៅវិញ ។ ក្រោយមកទៀតដោយសិក្សាទៅឃើញថា ភាសាអណ្ណាមមានលក្ខណៈខុសប្លែកអំពីអំបូរភាសាខ្មែរ‑មន ទើបភាសាវិទូខ្លះបានដកភាសានេះចេញ ហើយយកទៅបញ្ចូលក្នុងក្រុមភាសាថៃវិញ ។ នេះជាទស្សនៈរបស់លោក Henri Maspéro ដែលលោកបានលាតត្រដាងយ៉ាងច្បាស់លាស់ក្នុងអត្ថបទសិក្សាមួយមានចំណងជើងថា «Etude sur lar phonitique historique de la langue annamite. Les initiales.» ។

ចំពោះភាសាវិទូជាតិអាល្លឺម៉ង់ P. W. Schmidt អំបូរខ្មែរ‑មន មិនគ្រាន់តែជាអំបូរភាសាទេ តែជាអំបូរជាតិសាសន៍ផងដែរ ។ ក្នុងសៀវភៅ «Les peuples mon-khmer» បោះពុម្ពផ្សាយនៅឆ្នាំ១៩០៨ នៅហាណូយ លោកបានបង្ហាញនូវលក្ខណៈរូបរាងកាយរបស់ជនជាតិទាំងនោះដែលមានដូចតទៅ ៖

មាឌតូចល្មម អាចឡើងដល់មធ្យម
ស្បែកសម្បុរសណ្ដែកបាយ
ភ្នែកមានសណ្ឋានត្រង់ ហើយផ្ដេកបើកធំៗ
ច្រមុះទូលាយ
ក្បាលពយ

គួរកត់សម្គាល់ថា ចំពោះមាឌក្ដី លលាដ៍ក្បាលក្ដី លោក P. W. Schmidt ពុំបានបង្ហាញលេខក្នុងការវាស់វែងឲ្យបានច្បាស់លាស់ទេ ហើយមានចំណុចខ្លះ ដូចជាលលាដ៍ក្បាលជាដើម លោកបានបង្ហាញលទ្ធផលដែលមានទំនាស់នឹងលទ្ធផលផ្ដល់ដោយអ្នកប្រាជ្ញ ផ្សេងទៀត ។ ក្នុងសៀវភៅមានចំណងជើងថា «Les populations du Cambodge» លោកបណ្ឌិត G. Olivier បានចុះផ្សាយនូវតារាងនៃលទ្ធផលការវាស់វែងរបស់លោក ហើយដែលយើងអាចដកស្រង់បានដូចតទៅ ៖

ខ្មែរ មានកម្ពស់ជាមធ្យម ១,៦១ ម និងសន្ទស្សន៍លលាដ៍ក្បាល ៨៤,៥
មន មានកម្ពស់ជាមធ្យម ១,៦២ ម និងសន្ទស្សន៍លលាដ៍ក្បាល ៨៥,៦

បើយោលតាមលទ្ធផលខាងលើនេះ យើងឃើញថា ខ្មែរ និង មន មានកម្ពស់មធ្យមដូចគ្នា (ខុសគ្នាតែ ១ ភាគរយប៉ុណ្ណោះ) ឯក្បាលក៏មូលដូចគ្នាទៀត (ខុសគ្នាតែ ១,១) មិនមែនពយដូចលោក P. W. Schmidt យល់នោះទេ ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ក៏យើងអាចយល់ថា ត្រង់ហ្នឹងគ្រាន់តែជាការភ័ន្តច្រឡំទេ ព្រោះលោកបានសរសេរសន្និដ្ឋានថា លក្ខណៈទាំងនោះ អនុញ្ញាតឲ្យលោកអះអាងថា ពួកមនុស្សនោះស្ថិតដាច់ចេញពីអំបូរម៉ុងហ្គោលផង និងពីអំបូរអារ្យន៍ផង ។

លោក Maurice Glaize អតីតអភិរក្សអង្គរ បានសរសេរក្នុងសៀវភៅ «Les monuments du groupe d’Angkor» ថា «… Les Khmers se rattachent en effet, tant au point de vue ethnologique que linguistique, aux populations môn de Basse Birmanie…» (ជនជាតិខ្មែរជាប់ពូជអំបូរទាំងខាងជាតិសាសន៍ និងទាំងខាងភាសាទៅនឹងជនជាតិមននៅប្រទេសភូមាខាងក្រោម) ។ ឯលោក Philippe Devillers អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងម្នាក់ទៀត បានសរសេរក្នុងសៀវភៅ L’Asie du Sud-Est ក្បាលទី២ថា «… Khmers, people de meme souche ethnolinguistique que les Mônes…» (ខ្មែរជាជនជាតិដែលមានឫសគល់ខាងជាតិសាសន៍ និងភាសាជាមួយនឹងជាតិមន) ។

សរុបសេចក្ដីមក យើងឃើញថា លទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់លោក P. W. Schmidt, លោក G. Olivier, លោក Maurice Glaize និងលោក Philippe Devillers ដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយ ជាភស្តុតាងសម្រាប់បញ្ជាក់ និងគាំទ្រនូវទស្សនៈរបស់អ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយដែលបានចាត់ទុកថា អំបូរខ្មែរ‑មន ជាអំបូរពិសេសមួយ ។

បើតាមឯកសារថ្មីដែលបោះពុម្ពផ្សាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៩៦៤ (Ethnic groups of mainland South-East Asia) អំបូរខ្មែរ‑មន មានគ្នាទាំងអស់ ៧៦ ក្រុម រស់នៅចាប់ពីប្រទេសឥណ្ឌាភាគខាងកើត រហូតដល់សមុទ្រចិន ដោយកាត់តាមប្រទេសភូមា ប្រទេសថៃ ប្រទេសលាវ ប្រទេសវៀតណាម និងប្រទេសខ្មែរ ។ ក្នុងចំណោមជនជាតិខ្មែរ‑មនទាំងឡាយ មានតែខ្មែរ និងមន ទេដែលបានកសាងអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងគេ ព្រោះម្យ៉ាងដោយហេតុជនជាតិទាំងនេះបានទៅរស់នៅត្រង់វាលទំនាបនៃ ទន្លេធំៗដែលមានជីជាតិល្អ ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយមានការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងជនបរទេសទៀតផង ។ ចំណែកឯជនជាតិខ្មែរ‑មនឯទៀត ដែលរស់នៅតាមព្រៃភ្នំ ស្ទើរតែគ្មានទំនាក់ទំនងជាមួយគ្នាផងនោះ ក៏ឃើញថា គ្មានការចម្រើនលូតលាស់ នៅទន់ខ្សោយតែគ្រប់វិស័យទាំងអស់ ។ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាអ្នកប្រាជ្ញលោកបានយកឈ្មោះពីរនេះគឺ ខ្មែរ‑មន មកធ្វើជាឈ្មោះសម្រាប់សម្គាល់អំបូរទាំងមូល គឺអំបូរខ្មែរ‑មន ប៉ុន្តែខ្មែរយើងបានផ្លាស់ឈ្មោះនេះពី មន‑ខ្មែរ មកជា ខ្មែរ‑មន វិញ ព្រោះយើងយល់ថា ខ្មែរជាធាតុសំខាន់ជាងគេ ព្រោះជាជាតិមួយមានគ្នាច្រើនជាងគេ ហើយមានឋានៈជារដ្ឋប្រកបដោយឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ និងអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ទៀតផង ។ គួរបញ្ជាក់ដែរថា ការកែប្រែរួចមកហើយនេះ បានទទួលការយល់ព្រមពីអង្គការយូណេស្កូក្នុងសម័យប្រជុំកាលពីខែតុលា‑វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧០ ហើយ ។

តទៅនេះ យើងសូមលើកយកធាតុសំខាន់ជាងគេពីរនៃអំបូរខ្មែរ‑មន មកសិក្សាដើម្បីឲ្យបានដឹងថា តើខ្មែរ និងមននេះជាអ្វី ?

ក. ខ្មែរ

ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីខ្មែរ ទោះក្នុងផ្នែកជាតិសាសន៍ក្ដី ក្នុងផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រក្ដី ក្នុងផ្នែកវប្បធម៌‑អរិយធម៌ក្ដី គេតែងឃើញមានបញ្ហាចោទឡើងចំពោះពាក្យថា ខ្មែរ‑មន‑កម្ពុជា នេះឯង ។ ចំពោះពាក្យទាំងបីខាងលើនេះ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវបានផ្ដល់យោបល់ច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងណាស់ ។ រហូតមកដល់ពេលនេះ យើងមិនទាន់ហ៊ានសន្និដ្ឋានថា យោបល់ណាត្រឹមត្រូវជាងយោបល់ណាទេ ។ ដើម្បីជាការត្រិះរិះសម្រាប់អ្នកសិក្សា យើងសូមលើកយកទស្សនៈទាំងនោះមកលាតត្រដាងមួយម្ដងៗ ដូចតទៅនេះ ៖

១. ទស្សនៈលោក G. Coedès

អ្នកប្រាជ្ញរូបនេះបានយល់ថា ពាក្យ «ខ្មែរ» ប្រហែលជាកើតមកពីការផ្សំរវាងឈ្មោះ «កម្ពុ» និង «មេរា» ដោយសំអាងទៅលើរឿងព្រេងក្នុងសិលាចារឹកបក្សីចាំក្រុង (ស.វ.ទី១០) ដែលបាននិទានថា ស្ដេចខ្មែរយើងមានដើមកំណើតមកពី ឥសីកម្ពុស្វយម្កុវ និងនាងទេពអប្សរ មេរា ដែលព្រះឥសូរបានប្រទានឲ្យជាមហេសី ។ ទស្សនៈបែបនេះ លោក G. Coedès បានលាតត្រដាងក្នុងស្នាដៃរបស់លោកឈ្មោះ Histoire ancienne des Etats Hindouisés d’Extrème-Orient បោះពុម្ពនៅក្រុងហាណូយ កាលពីឆ្នាំ១៩៤៤ ហើយត្រូវបានព្រះភិក្ខុវិរិយបណ្ឌិតោ ប៉ាង ខាត់ យល់ស្របតាមទាំងស្រុង ។ ក្នុងទស្សនាវដ្ដីពុទ្ធិកសិក្សាឆ្នាំទី១ លេខ៥ ឆ្នាំ១៩៥៧ ព្រះអង្គបានសរសេរជាអាទិ៍ថា ការសម្ព័ន្ធឫសីកម្ពុ និងនាងមេរានេះ ជាបុព្វហេតុនាំឲ្យកើតជា សូរ្យវង្ស ឬ អាទិច្ចវង្ស ឡើងនៅខាងចេនឡា ។ បើយើងអានប្រមៀលពាក្យ កម្ពុ មេរា នេះបន្តិចម្ដងៗក៏នឹងបានទៅជាពាក្យខ្មែរដូច កម្ពុជា + មេរា > កម្ពុ + មេរ > កម្ព + មេរ > ក័ម + មេរ > ក មេរ > ក្មេរ = ខ្មែរ ។ ដំណើរនេះមានន័យសមរម្យទំនងបានទៅជាពាក្យថា «ខ្មែរ» ណាស់ ។ … អ្នកបាលីបានធ្វើពាក្យថា ខ្មែរ ទៅជាបាលីថា ខេមរ ប្រែថា អ្នកមានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត ។

ពាក្យថា «កម្ពុជា» ក៏កើតចេញមកពីពាក្យឫសី កម្ពុ (+ ស្វយម្កវ) នេះដែរ ព្រោះកាលដែលឫសីកម្ពុ បាននាងអប្សរមេរានោះ ក៏បានកើតទៅជាវង្សមួយខាងចេនឡាហៅថា សូរ្យវង្ស ឬ អាទិច្ចវង្ស គឺវង្សស្រីកម្ពុ ។ តាមប្រវត្តិថា ការសម្ព័ន្ធ កម្ពុ មេរា នេះកើតបានជាបុត្រពីរអង្គ ហៅថា កម្ពុជៈ = បុត្រកម្ពុ គឺ ស្រុតវរ្ម័ន និង ស្រេស្ឋវរ្ម័ន សោយរាជ្យតសន្តតិវង្សខាងចេនឡាជាប់រៀងដរាបមក ។ ដើមឡើយគេមិនសូវឃើញមានប្រើពាក្យ កម្ពុជៈ នេះទេ តែកាលព្រះបាទជយវរ្ម័នទី២ បានសោយរាជ្យ មានអំណាចខ្លាំងពូកែ បានរួបរួមចេនឡាលើ‑ក្រោម ឲ្យជាឯកភាព ហើយទើបឃើញមានសិលាចារឹកប្រើពាក្យថា កម្វុជទេស ឬ កម្ពុជទេស = ប្រទេសនៃបុត្រកម្ពុ ។

ចំពោះយោបល់ដែលថាពាក្យ ខ្មែរ កើតមកពីការផ្សំ កម្ពុ និង មេរា លោក ឆត្រាប្រេមឫឌី និងលោក Pierre Fabricius ថា មិនសមហេតុផលទេ ព្រោះមិនស្របតាមក្បួនច្បាប់និរុត្តិវិជ្ជា ។

២. ទស្សនៈលោក ឈឹម ក្រសេម

នៅក្នុងជំពូកទី១ ស្ដីពីដើមកំណើតជាតិខ្មែរ យើងមានឱកាសលើកយកទស្សនៈនេះមកលាតត្រដាងម្ដងរួចហើយ ។ នៅពេលនេះ យើងគ្រាន់តែស្រង់យកករណីខ្លះបង្ហាញឡើងវិញសម្រាប់បំភ្លឺនូវការ សិក្សារបស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ លោក ឈឹម ក្រសេម បានសរសេរជាអាទិ៍ថា «… ខ្មែរយើងដើមឡើយ មុននឹងមករស់នៅក្នុង កម្ពុជរដ្ឋ បានអាស្រ័យនៅក្នុង កុមេរុរដ្ឋ ជាប្រទេសរបស់ខ្មែរអំពីបុរាណកាលមក ។ ឈ្មោះជាតិខ្មែរ ហៅត្រឹមត្រូវតាមសូរស័ព្ទដើមថា កុមេរុ ដូច្នេះ តែតាមសំឡេងនិយាយជាធម្មតាថា កុមេរុ៍ ទំនងដូចជាភ្នំព្រះសុមេរុ គេហៅនៅត្រឹម សុមេរុ៍ ។ លុះយូរមក ឈ្មោះនេះបានក្លាយចេញទៅទៀតប្រាកដនៅសិលាចារឹករបស់ខ្មែរថា ក្មេរ ទៅជាសំឡេងផ្សំ ក្រោយសម័យសិលាចារឹកមកបានប្រែថា ខ្មែរ ។»

ដូច្នេះ បើតាមលោក ឈឹម ក្រសេម ពាក្យ ខ្មែរ បានក្លាយមកពីពាក្យ កុមេរុ ដែលជាឈ្មោះសម្គាល់ជនជាតិខ្មែរ និងប្រទេសរបស់ខ្លួន កាលដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាម៉្លេះ ។ លោក ឆត្រាប្រេមឫឌី ក្នុងអត្ថបទ «ខ្មែរមកពីណា ?» ផ្សាយតាមវិទ្យុជាតិនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧៣ បានគាំទ្រទស្សនៈនេះយ៉ាងសកម្មណាស់ ។

កុមេរុ > ក្មេរ > ខ្មែរ

៣. ទស្សនៈលោក ឆត្រាប្រេមឫឌី

លោ ឆត្រាប្រេមឫឌី ជាអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរម្នាក់នៅបរទេស ។ ក្នុងអត្ថបទមួយមានចំណងជើងថា «ខ្មែរមកពីណា ?» ផ្សាយតាមវិទ្យុជាតិកាលពីខែកុម្ភៈ ១៩៧៣ លោកបានបញ្ចេញយោបល់របស់លោកថា «កាលពីសម័យបុរាណ ប្រទេសខ្មែរផ្នែកខាងលើហៅថា ជាន់លើ ឯផ្នែកខាងក្រោមហៅថា ក្រោមពូជ ។ ពាក្យនេះក្លាយមកទៀតទៅជា ក្រមពូជ រួច កមពូជ រួច កម្ពុជា ឬ ខម ។»

៤. ទស្សនៈលោក កេង វ៉ាន់សាក់

ក្នុងសម័យប្រជុំពេញអង្គនៃក្រុមប្រឹក្សារាជាណាចក្រ (ឥឡូវព្រឹទ្ធសភា) ស្ដីពីការបង្កើតវិទ្យាស្ថានខ្មែរ‑មន កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៧០ លោក កេង វ៉ាន់សាក់ បានថ្លែងបំភ្លឺអង្គប្រជុំចំពោះពាក្យ ខ្មែរ និង កម្ពុជា មានសេចក្ដីដូចតទៅ ៖

ពាក្យ ខ្មែរ ក្លាយមកពីពាក្យ ក + មេ ។ ហេតុបានជាដូច្នោះ ព្រោះខ្មែរយើងជាអ្នកនិយមទុកស្រីជាធំក្នុងគ្រួសារ និងក្នុងសង្គម បានសេចក្ដីថា ខ្មែរយើងជាអ្នក មេនិយម (Matriarcaliste) ។ បុព្វបទ «ក» មាននាទីធ្វើន័យរបស់ពាក្យណាមួយឲ្យមានលក្ខណៈកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើង ដូច្នេះ ក + មេ មានន័យថា អ្នកគោរពមេខ្លាំងជាងអ្នកឯទៀតដែលគោរពល្មមៗ ឬគោរពឪពុក ។

ក = មេ > កមេ, ក្មេ > ក្មេរ > ខ្មេរ > ខ្មែរ

ពាក្យ កម្ពុជា ក្លាយមកពី ក + ពូជជា ។ ហេតុបានជាគេហៅខ្មែរយើងថា ពូជជា ព្រោះយើងពុំដែលធ្វើខ្ញុំកញ្ជះអ្នកឯទៀតឡើយ ។ ហើយដើម្បីឲ្យឃើញន័យកាន់តែខ្លាំង គេដាក់បុព្វបទ «ក» ពីមុខមកទៅជា ក + ពូជជា > កពូជជា ដែលអ្នកបាលី‑សំស្ក្រឹតនិយមសរសេរទៅជា កម្ពុជា ដូច្នេះទៅវិញ ។

សរុបសេចក្ដីមក យើងឃើញថា ទស្សនៈចំពោះពាក្យ ខ្មែរ‑មន‑កម្ពុជា នេះមានច្រើនមែន តែមិនទាន់ចុះសម្រុងគ្នានៅឡើយ ។ ភាគច្រើនបានខិតខំពន្យល់ពាក្យទាំងនេះដោយនិយមភ្ជាប់ទៅឫសគល់ ឥណ្ឌា មានតែលោក កេង វ៉ាន់សាក់ ម្នាក់ទេដែលបានយកឫសគល់ខ្មែរ‑មនមកធ្វើជាមូលដ្ឋានក្នុងការពន្យល់នេះ ។ គួរកត់សម្គាល់ថាពាក្យ ខ្មែរ នេះច្បាស់ជាក្លាយមកពីពាក្យ ខ្មេរ (សម័យអង្គរ) ដែលបានក្លាយមកពី ក្មេរ ទៀត (សម័យមុនអង្គរ) ។ គួរកត់សម្គាល់ម្យ៉ាងទៀតថា ខ្មែរយើងនិយមហៅខ្លួនឯងថា ខ្មែរ ឯប្រទេសយើង យើងហៅថា ស្រុកខ្មែរ ។ ពាក្យថា កម្ពុជា បានក្លាយមកពីពាក្យ កម្វុ ដែលមានប្រើក្នុងសិលាចារឹក (ព្រះគោ) ឬ កម្វុជទេស (បន្ទាយឆ្មារ) ។ សិលាចារឹកចាមក៏មានប្រើពាក្យ កម្វុជទេស នេះសម្រាប់សម្គាល់ប្រទេសខ្មែរយើងដែរ ។ សិលាចារឹកបក្សីចាំក្រុងនៅស.វ.ទី១០ បានពន្យល់ថា ស្ដេចកម្ពុជាមានដើមកំណើតមកពីឥសីកម្ពុ និងនាងអប្សរ មេរា ។ បើដូច្នោះឃើញថា ពាក្យ កម្ពុជា មានជាប់ទាក់ទងនឹងស្ដេច ឬរាជវង្សនេះច្រើន ។ តើពាក្យ កម្ពុជា នេះត្រូវគ្នានឹងពាក្យចិនថា ចេនឡា ឬទេ ? ព្រោះជនជាតិនោះតែងហៅប្រទេសយើងថា ចេនឡា តាំងតែពីចេនឡាជារដ្ឋចំណុះរបស់ហ្វូណនរហូតដល់ពេលវាយហ្វូណនពង្រីកឲ្យទៅជាចេនឡាធំ គឺនៅពេលដែលមានប្រើពាក្យ កម្វុទេស ក្នុងសិលាចារឹក ។ ឯជនជាតិយួន ក៏បានប្រើពាក្យ ចិនឡាប (ចេនឡា) តមកទៀតសម្រាប់សម្គាល់ប្រទេសខ្មែរនៅសម័យក្រោយអង្គរ គឺក្នុងសម័យដែលស្ដេចខ្មែរមានឋានន្តរនាមថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី ។

គួរកត់សម្គាល់ជាបន្ថែមទៀតថា ពាក្យ ខ្មែរ នេះ ត្រូវបានជនជាតិបរទេសស្គាល់យូរណាស់មកហើយ ។ ចិនហៅយើងថា គីម៉ាវ អារ៉ាប់ហៅថា កោម៉ារ (Qomar) ចាមហៅ ក្វីរ‑ក្មីរ យួនហៅ កាវម៉េន ឬ កាវមៀង សៀម‑លាវហៅ ខម ។ ចំពោះពាក្យ ខម នេះ លោកពញាអនុមាន រាជ ធន អ្នកប្រាជ្ញថៃខាងអក្សរសាស្ត្របានសរសេរក្នុងសៀវភៅ Thai Literature in Relation to the Diffusion of her Cultures ថា «Who were the Khoms? They were probably a race of people akin to the Mons and the Khmers or Cambodians of the present day. The old Mon alphabet and also the old Khmer alphabet were called Khom by the Thai» ។ បើតាមន័យខាងលើ ពាក្យ ខម ទំនងកើតមកពី ខ (ខ្មែរ) + ម (មន) ទេដឹង ? ព្រោះខ្មែរយើងមិននិយមហៅខ្លួនឯងជា ខម ទេ មានតែសៀម‑លាវ ហើយពួកនេះមានការកោតស្ញាប់ស្ញែងចំពោះពួក ខម នេះណាស់ ព្រោះ ខម (ខ្មែរ‑មន?) ជាអ្នកមានអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ដែលបានជះឥទ្ធិពលទៅលើពួកសៀម‑លាវយ៉ាងសម្បើម ។

ខ. មន

ក្នុងអំបូរខ្មែរ‑មន មនជាធាតុមួយសំខាន់បន្ទាប់ពីខ្មែរមក ។ យ៉ាងណាមិញ ក្នុងអតីតកាលមក ជាជាតិមួយធ្លាប់ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង មានទឹកដីធំទូលាយ មានប្រវត្តិសាស្ត្រយូរអង្វែងមកហើយ ។ ដូនតាខ្មែរបុរាណស្គាល់ជាតិមននេះច្បាស់ណាស់បានជាលោកចងក្រង ទំនុកច្រៀង និងបទភ្លេងជាច្រើនដែលមានទាក់ទងនឹងជនជាតិនេះ ដូចជាបទ «មនមុជទឹក» បទ «សំណាមន» ។ល។

ជនជាតិមនហៅខ្លួនឯងថា «មន» ប៉ុន្តែជនជាតិភូមាបែរជាហៅជាតិនេះថា តៈឡាញ់ (Talaing) វិញ ។ តើពាក្យ មន នេះមានន័យសេចក្ដីដូចម្ដេច ? ហើយពាក្យថា តៈឡាញ់ នោះមានន័យសេចក្ដីដូចម្ដេចដែរ ?

ជនជាតិមនបានបញ្ជាក់ថា គេពុំដែលប្រើពាក្យអ្វីដទៃពីពាក្យ មន សម្រាប់សម្គាល់ខ្លួនគេទេ ហើយគេបានបញ្ជាក់ទៀតថា តាមទស្សនៈរបស់អ្នកប្រាជ្ញខ្លះ ពាក្យ មន នេះទំនងជាក្លាយមកពីពាក្យបាលី មនុ ហើយមានន័យថា ប្រជាជាតិដែលមានមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែ ។

នៅក្នុងសិលាចារឹកបុរាណ គេឃើញមានប្រើពាក្យថា ម៌េញ៍ ដែលអ្នកស្រាវជ្រាវសន្មតថា បានវិវត្តបន្តិចម្ដងៗដូចខាងក្រោមនេះ ៖

មេញ > រមេញ > រមញ៍ > មញ៍ > មន៍

សព្វថ្ងៃនេះ ជនជាតិមន ជួនកាលសរសេរថា មញ៍ ជួនកាលសរសេរថា មន៍ ។ ចំពោះពាក្យថា តៈឡាញ់ វិញ មានទស្សនៈច្រើនបែបយ៉ាងដែលខិតខំពន្យល់ ។ នៅទីនេះ យើងសូមលើកយកតែបីមកជម្រាបជូនដូចតទៅនេះ ៖

១. ទស្សនៈយល់ថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពី តយឡញ

ទស្សនៈដែលយល់ថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពី តយឡញ (Toi-loin) ។ តយ មានន័យថា «មិច្ឆាទិដ្ឋិកជន» ឯ ឡញ មានន័យថា «ត្រូវវិនាសអន្តរាយ» ។ តយឡញ មានន័យថា «ពួកមិច្ឆាទិដ្ឋិកជនទាំងឡាយត្រូវវិនាសអន្តរាយ» ។

ទស្សនៈបែបនេះ មានសំអាងទៅលើរឿងព្រេងដែលនិទានថា ក្នុងអតីតកាល មានព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គមាននាមថា តិសៈ សោយរាជ្យនគរថាទង ។ កាលណោះមានពួកមិច្ឆាទិដ្ឋកជន វាមកញុះញង់ស្ដេចអង្គនេះឲ្យយល់ខុសជាត្រូវ ដោយបោះបង់ចោលនូវជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះពុទ្ធរូបទាំងឡាយត្រូវបញ្ជាឲ្យយកទៅបោះចោលក្នុងទឹកទន្លេ ។ គ្រានោះ មានកូនស្រីសេដ្ឋីម្នាក់មានឈ្មោះថា មិត្លថូ នាងនោះជាពុទ្ធសាសនិក យកចិត្តទុកដាក់គោរពបូជាព្រះពុទ្ធខ្លាំងណាស់ ហើយដោយមិនបានដឹងពីបញ្ជារបស់ស្ដេចទមិឡឈ្មោះ តិសៈ ក៏បានស្រង់យកព្រះពុទ្ធបដិមាខ្លះដែលគេទម្លាក់ក្នុងទឹកទន្លេយក ទៅតម្កល់ទុកក្នុងផ្ទះនាង ។ អាស្រ័យដោយហេតុនោះ នាងក៏ត្រូវកាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយដុតនឹងភ្លើង និងដោយឲ្យដំរីជាន់ ក៏ប៉ុន្តែទោះបីពួកពេជ្ឈឃាតខិតខំប្រើគ្រប់មធ្យោបាយយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ពុំអាចសម្លាប់នាងបាន ។ ដោយងឿងឆ្ងល់ខ្លាំង ស្ដេចក៏សួរទៅនាងថា តើនាងមានចេះមន្តវិជ្ជាគាថាអ្វី ? នាងឆ្លើយថា នាងពុំមានសិល្បសាស្ត្រអ្វីក្រៅពីជំនឿដ៏មុតមាំលើព្រះពុទ្ធឡើយ ។ ស្ដេច តិសៈ យល់កំហុសរបស់ខ្លួនក៏វិលទៅរកព្រះពុទ្ធសាសនាជាថ្មីឡើងវិញ ។ បន្ទាប់មក ក៏បញ្ជាឲ្យចាប់ពួកមិច្ឆាទិដ្ឋិកជនទាំងឡាយ ព្រមជាមួយនឹងញាតិសន្ដានទាំងអស់យកទៅកប់ត្រឹមក សម្លាប់ដោយភ្ជួរពីលើ ។ ខ្លះទៀតដែលមិនចង់ស្លាប់ដោយវិធីនោះ ក៏រត់ទៅលោតទឹកធ្វើអត្តឃាតទៅ ។ ដូច្នេះ ពួកមិច្ឆាទិដ្ឋិកជនទាំងឡាយត្រូវស្លាប់វិនាសអស់រលីងពីនគរ ។

ក្នុងភាសាមន ពួកមច្ឆាទិដ្ឋិកជនទាំងឡាយត្រូវវិនាសអន្តរាយ គេនិយាយថា តយឡញ ទើបមានជនខ្លះយល់ស្មានថា យូរៗទៅពាក្យនេះក៏ប្រែក្លាយទៅជា តៈឡាញ់ ដែលជនជាតិភូមាប្រើសម្គាល់ជាតិមននេះឯង ។

២. ទស្សនៈយល់ថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពី តាន និង ឡាញ

ទស្សនៈដែលយល់ថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពីពាក្យភូមាពីរម៉ាត់គឺ តាន និង ឡាញ់ (Tan lgaing) ។ នេះគឺជាទស្សនៈរបស់អ្នកប្រាជ្ញភូមាម្នាក់ឈ្មោះ អ៊ូឆាន់ម្យៈ សាស្ត្រាចារ្យអក្សរសាស្ត្រនៅសាកលវិទ្យាល័យម៉ាន់តៈឡេ (Mandalay) ។ លោកនេះយល់ថា តាន មានន័យថា ទឹក ឯ ឡាញ មានន័យថា ចម្រើនលូតលាស់ខ្លាំង ឬកន្លែងដែលមានទឹកជោរជន់ ។ ចំណេរតមក ពាក្យ តាន ក្លាយជា តៈ ហើយ ឡាញ ក្លាយជា ហ្លាញ (Hlaing) ។ នៅទីនេះ ពាក្យ តៈ គ្មានន័យសេចក្ដីអ្វីឲ្យពិតប្រាកដទេ ។ ហ្លាញ វិញ មានន័យថា រលក ឬរលកធំៗ ។ ចំពោះអ្នកប្រាជ្ញរូបនេះ ប្រទេសមនដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសភូមាភាគខាងត្បូងសព្វថ្ងៃ ជាតំបន់ស្ថិតនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រ ហើយដែលតែងតែមានភ្លៀងធ្លាក់ជោគជាំផងនោះ សមជាមានឈ្មោះហៅថា តានឡាញ ណាស់ ហើយយូរៗទៅ គេក៏ប្រើពាក្យនេះសម្រាប់សម្គាល់ជនជាតិដែលរស់នៅទីនោះតែម្ដង គឺជនជាតិមនហ្នឹងឯង ។ ទស្សនៈបែបនេះ ឃើញថាមានលក្ខណៈសមហេតុផលច្រើន គួរយកទៅពិចារណា ក៏ប៉ុន្តែគេពុំឃើញប្រើពាក្យនេះក្នុងសិលាចារឹកសម្រាប់សម្គាល់ ជនជាតិមនសោះឡើយ ។

៣. ទស្សនៈយល់ថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពី តេលិង្គណ

ទស្សនៈទី៣ ដែលចាត់ទុកថា តៈឡាញ់ ក្លាយមកពីពាក្យ តេលិង្គណ ដែលជាតំបន់មួយស្ថិតនៅលើឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតនៃប្រទេសឥណ្ឌា ។ តាមទស្សនៈនេះ គេយល់ថា ជនជាតិឥណ្ឌាកាលពីដើមបានមកធ្វើជំនួញនៅប្រទេសមន ហើយបានរៀបការជាមួយនឹងស្រីមន តែលុះដល់ត្រលប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ ពុំបាននាំប្រពន្ធកូនទៅជាមួយផងទេ ។ ចំពោះពួកមនជាកូនទាំងនោះ ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា តៈឡាញ់ គឺមានន័យថា គ្មានបា ឬ កូនឥតបា ក៏ប៉ុន្តែចំណេរតមក ពាក្យ តៈឡាញ់ នេះ ក៏បានប្រើជាទូទៅសម្រាប់ជនជាតិមនទាំងមូល ។ ជាការពិតណាស់ថា ក្នុងបុរាណកាលជនជាតិឥណ្ឌា និងមន មានការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងគ្នាជាច្រើន ។ ជាភស្តុតាងគឺជនជាតិមន បានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌ពីជនជាតិឥណ្ឌាជាច្រើន មានតួអក្សរ និងព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ជាដើម ។ ក្នុងទំនាក់ទំនងរវាងជនជាតិទាំងពីរនេះ ទំនងជាមានពួកឥណ្ឌាមកពីតំបន់ តេលិង្គណ មែនហើយ ។ លោក សឺដែស (Coedès) ក៏មានព្យល់ដូចនេះដែរ «L’appellation de Talaing, appliquée aux Môns par les Birmans, semble indiquer qu’à une certaine époque le Telingana ou region de Madras fut en relations particulièrement actives avec le pays môn» តែការដែលយកពាក្យថា តៈឡាញ់ ប្រើសម្រាប់សម្គាល់ជនជាតិមនទាំងអស់ ហាក់ដូចជាពុំសូវសមរម្យ ។ តាមយោបល់របស់ជនជាតិមនផ្ទាល់ថា ពាក្យ តៈឡាញ់ ដែលមានន័យថា កូនឥតបា ជារឿងប្រឌិតឡើងដើម្បីបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ជាតិគេតែប៉ុណ្ណោះ ។ តាមការពិតពាក្យ តៈឡាញ់ នេះ មានន័យថា បាត់បង់ឪពុក ឬឪពុកត្រូវបាត់បង់ ហើយក្លាយមកពីពាក្យ ឥតឡញរៈ (L’ta loin ra) ។ ពាក្យថា ឥតៈ ឬ តៈ នេះមានន័យថា ឪពុក ឯពាក្យថា ឡញរៈ មានន័យថា បាត់បង់ ឬវិនាស តែនៅទីនេះពាក្យថា ឥតៈ ពុំមែនសម្គាល់ត្រឹមតែឪពុកជាមនុស្សម្នាក់ ឬច្រើននាក់ប៉ុណ្ណោះទេ តែសម្គាល់នូវទឹកដីទាំងមូល ជាកេរ្តិ៍ដំណែលពីដូនតារបស់ជនជាតិមនតែម្ដង ។ សូមជ្រាបថា ក្នុងគ្រាដែលជនជាតិភូមាវាយលុកចូលក្នុងរដ្ឋមន ជនជាតិនេះរត់គេចពីភូមិស្រុកបណ្ដើរ ស្រែកបណ្ដើរថា ឥតៈ ឡញរៈ ! បានសេចក្ដីថា ទឹកដីឪពុកយើងត្រូវវិនាសអន្តរាយអស់ហើយ តែពាក្យខាងដើមគឺ ឥ និងពាក្យខាងចុងគឺ រៈ ឮមិនសូវច្បាស់ នៅសល់តែពាក្យ តៈឡញ ដែលក្លាយទៅជា តៈឡាញ់ តាមសម្ដីរបស់ជនជាតិភូមាតែម្ដងទៅ ។ តើ ជនជាតិដែលមានឈ្មោះថា មន នេះ មានគ្នាប៉ុន្មាននាក់ ហើយរស់នៅទីណាខ្លះ ? និងជាពិសេស តើជនជាតិនេះ មានប្រវត្តិពីខាងដើមរៀងមកដូចម្ដេចខ្លះដែរ ?

បើតាមព័ត៌មានដែលយើងបានទទួលឃើញថា មន មានចំនួនសរុបប្រហែល ៧ សែននាក់ ។ ក្នុងប្រទេសភូមា ទីកន្លែងដែលជនជាតិនេះរស់នៅកុះករបំផុតគឺតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រតេណាស្សេរីម (Tenasserim) និង បេគូ (Pegu) ។ ប៉ុន្តែនៅទីក្រុងរ៉ង់ហ្គូន (Rangoon) និងក្នុងភូមិឆ្ងាយដាច់ស្រយាលស្ថិតនៅខាងលិច ក៏មានជនជាតិមនរស់នៅខ្លះដែរ ។ ជនជាតិមនក្នុងប្រទេសថៃ មានចំនួនតិចជាងក្នុងប្រទេសភូមា ហើយច្រើននៅជិតៗក្រុងបឹងកក់ នៅជុំវិញកាន់បុរី (ពួកនេះជាកូនចៅរបស់ជនភៀសខ្លួននៅស.វ.ទី១៨‑១៩) នៅលពបុរី នៅឧថៃថានី និងនៅជិតនគររាជ ។

ប្រពៃណីប្រវត្តិសាស្ត្រមនបានដំណាលថា ជនជាតិមនមានកំណើតនៅត្រង់ ថាទង (សុធម្មវតី) នៅប្រមាណ ៦០០ឆ្នាំ មុនគ.ស.ម្ល៉េះ ។ តែចម្លែកត្រង់សព្វថ្ងៃ ហាក់ដូចជាគ្មានសល់អ្វីជាដុំកំភួន ល្មមឲ្យចាត់ទុកទីនោះថាជារាជធានីចាស់ ឬមួយបុរាណវត្ថុដែលនៅសល់ត្រូវកប់បាត់ទៅក្នុងដីអស់ទៅហើយ ។ បើយើងពឹងផ្អែកទៅលើឯកសារចិនឃើញថា ជនជាតិមនបានបង្កើតរដ្ឋទ្វារវតីនៅស.វ.ទី៧ ដែលមានទីតាំងនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមនៃទន្លេមេណាមក្នុងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ ។ ប៉ុន្តែបើតាមប៉ាន់ស្មានមើលទៅ រដ្ឋនេះប្រហែលកកើតឡើងនៅមុនស.វ.ទី៧ ព្រោះនៅត្រង់ព្រះបឋមពងទឹក ដែលស្ថិតនៅក្នុងរដ្ឋទ្វារវតី គេបានរកឃើញវត្ថុបុរាណជាច្រើនដែលមានកាលកំណត់មុនពាក់កណ្ដាលស.វ.ទី៦ ។ ចិនប្រហែលមិនបានស្គាល់រដ្ឋនេះមុនស.វ.ទី៧ ព្រោះវានៅមិនចំផ្លូវជំនួញ ។ នៅក្រោយកាលកំណត់នេះបន្តិច ក្រោមកិច្ចដឹកនាំរបស់ព្រះនាង ឆាម្មទេវី ជនជាតិមនបានកសាងរដ្ឋមួយទៀតគឺរដ្ឋហរិបុញ្ជ័យ នៅត្រង់វាលទំនាបខាងលើនៃទន្លេមេណាម ។ ប្រភពចិនបានឲ្យដឹងថែមទៀតថា រដ្ឋថ្មីមួយត្រូវបានស្ថាបនាឡើងទៀតគឺជារាជាណាចក្រហង្សវតី នៅឆ្នាំ៨២៥ ដោយបងប្អូនភ្លោះពីរនាក់ឈ្មោះ សមល និង វិមល ហើយរដ្ឋនេះស្ថិតនៅខាងត្បូងប្រទេសភូមា នៅចន្លោះទន្លេឥរវតី និងសាលវិន ។

គេបានដឹងថា នៅឆ្នាំ១០៥៧ ស្ដេចអនោរថ ដែលបានបង្កើតរដ្ឋភូមាដំបូង គឺរដ្ឋបូកាន បានលើកទ័ពទៅវាយមននៅថាទង ហើយថែមទាំងបានចាប់យកជាឈ្លើយអស់ជាច្រើនទៅជាមួយផង ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្នុងចំណោមឈ្លើយទាំងនោះ មានអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត កវី ជាច្រើន ដែលបានផ្សាយអរិយធម៌របស់ខ្លួនដល់ពួកអ្នកឈ្នះ មានតួអក្សរ និងលទ្ធិពុទ្ធសាសនាថេរវាទជាដើម ។ មកដល់ស.វ.ទី១៦ គឺក្នុងឆ្នាំ១៥៤០ មេទ័ពភូមាម្នាក់មកពីតងអ៊ូ បានបង្កើតរាជវង្សថ្មីមួយទៀត ហើយលើកទ័ពទៅវាយក្រុងបេគូ យកធ្វើជារាជធានីរបស់ខ្លួនរហូតតទៅ ដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យជនជាតិមនបាត់បង់ឯករាជ្យ អធិបតេយ្យរបស់ខ្លួន ហើយចាប់ពីពេលនោះមក ក៏អស់មានឋានៈជារដ្ឋ រស់នៅបែកខ្ញែកគ្នា ហើយចំនួនប្រជារាស្ត្រក៏កាន់តែរលោះទៅៗរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ដោយហេតុតែមានការបង្ក្រាបដោយសម្លាប់រង្គាល បន្ទាប់ពីមានការបះបោរទាមទារសេរីភាពពីរលើក គឺក្នុងរជ្ជកាលស្ដេច បាយិណោង ម្ដង (១៥៥១‑១៥៨១) និងដោយមេទ័ព អាឡោងផាយ៉ា ម្ដង ក្នុងឆ្នាំ១៧៥៧ ហើយប្រហែលជាដោយហេតុនេះហើយ បានជាជនជាតិភូមានិយមហៅមនថា តៈឡាញ់ (មនថា តៈឡើង ខ្មែរថា ថ្លើង ក្នុងពាក្យ ថ្លើងបះ គឺអ្នកចូលចិត្តបះបោរ) ៕

ដកស្រង់ពីសៀវភៅស្រុកខ្មែរៈ ការវិវត្តន៍ចលនានយោបាយ

និពន្ធដោយ សាគូ សាមុត

August 19, 2011

ដើមកំណើតជាតិខ្មែរ

Filed under: អរិយធម៌ខ្មែរ

ក. មជ្ឈដ្ឋានភូមិសាស្ត្រ

ក្នុងសម័យដែលរុងរឿងបំផុត ទឹកដីខ្មែរបានលាតសន្ធឹងទៅលើមួយភាគធំនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក ។ ក្រៅពីប្រទេសខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ទឹកដីកូសាំងស៊ីនទាំងមូល ផ្នែកខាងត្បូង និងកណ្ដាលនៃប្រទេសឡាវ និងផ្នែកខាងកើតនៃប្រទេសថៃ ក៏ជារបស់ខ្មែរដែរ ។ ហើយមានពេលខ្លះ អំណាចខ្មែរបានលាតសន្ធឹងរហូតដល់ជ្រោយម៉ាឡាយូ និងប្រទេសភូមាថែមទៀតផង ។

ពីសវត្សទី១៣ ដល់ ១៩ ទឹកដីខ្មែរត្រូវរួញបន្តិចម្ដងៗ ដោយសារអំពើរុករានរបស់ជនជាតិសៀម និងជនជាតិយួន ដែលមានបំណងចង់យកទន្លេមេគង្គធ្វើជាព្រំដែនរួមរបស់ពួកគេ ។ ដោយមានការស្នើសុំពីសំណាក់ព្រះរាជាខ្មែរ ហើយដោយស្របនឹងប្រយោជន៍របស់គេផងនោះ បារាំងបានធ្វើអន្តរាគមន៍ចូលមកក្នុងនយោបាយខ្មែរ ហើយប្រហែលដោយសារនោះ ជាតិ ខ្មែរយើងក៏អាចនៅគង់វង្សរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ព្រមទាំងអាចថែរក្សាទឹកដីដែលខ្លួនធ្លាប់មានកាលពីសតវត្សទី១៨ ប៉ុន្តែជនជាតិខ្មែររាប់លាននាក់ត្រូវឃ្លាតឆ្ងាយពីមាតុភូមិរបស់ ខ្លួន ហើយត្រូវរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ជនបរទេសដែលបានយកទឹកដីខ្មែរធ្វើជារបស់គេ ។

ប្រទេសខ្មែរសព្វថ្ងៃមានផ្ទៃដី ១៨១.០៣៥ គម^២ ហើយស្ថិតនៅចន្លោះប្រទេសថៃ ប្រទេសឡាវ ប្រទេសវៀតណាម និងឈូងសមុទ្រថៃ ។ បើនិយាយអំពីសណ្ឋានដី គេឃើញមានភូមិភាគ ២ ខុសប្លែកគ្នា ៖ មួយផ្នែកជាដីខ្ពស់នៅខាងជើង ឦសាន និងនិរតី មួយផ្នែកទៀត ជាដីទំនាបនៃតំបន់បឹងទន្លេសាប និងអាងទន្លេមេគង្គ ។

ភូមិភាគដីខ្ពស់ ជាភូមិភាគសម្បូរដោយព្រៃឈើ ហើយមានសណ្ឋានហាក់ដូចជារបងព័ទ្ធជុំវិញដីទំនាប ។ នៅទិសនិរតី ជួរភ្នំក្រវាញបានលាតសន្ធឹងតាមមាត់សមុទ្រ មានកម្ពស់មធ្យមមិនហួសពី ១០០០ ម ឡើយ ។ នៅខាងជើង ជួរភ្នំដងរែកជាព្រំដែនធម្មជាតិរវាងប្រទេសខ្មែរ និងប្រទេសថៃ ។ នៅខាងត្បូងជួរភ្នំនេះ គេឃើញមានភ្នំ (ភ្នំដែក) និងខ្ពង់រាបខ្លះ (ភ្នំគូលែន) ។ នៅទិសឦសាន ខ្ពង់រាបក្រានីត បានលាតសន្ធឹងក្នុងខេត្តរតនគីរី និងមណ្ឌលគីរី ហើយមានកន្លែងខ្លះមានកម្ពស់រហូតដល់ ១០០០ ម (កន្លែងប្រជុំព្រំដែនបី) ។ ខ្ពង់រាបទាំងនេះជាប្រភពនៃស្ទឹងបីដែលបានហូរឆ្ពោះទៅរកទន្លេមេគង្គគឺ ស្រែពក សេសាន និង សេកុង ។

ផ្នែកកណ្ដាល នៃប្រទេសខ្មែរ មានសណ្ឋានជាចានដែកធំមួយ ដែលគេឃើញមានភ្នំនៅត្រង់នេះខ្លះ ត្រង់នោះខ្លះ ។ គឺនៅត្រង់នោះហើយដែលមានមនុស្សនៅច្រើនកុះករជាទីបំផុត ហើយដែលចិញ្ចឹមជីវិតដោយរបរកសិកម្ម ព្រោះជាដីមានជីជាតិ និងមានទំហំធំទូលាយជាងគេនៅឥណ្ឌូចិនទាំងមូល ។

ទន្លេមេគង្គ ជាទន្លេធំតែមួយដែលបានឆ្លងកាត់វាលទំនាបខ្មែរពីខាងជើងរហូតដល់ចុងខាងត្បូង ។ ទន្លេនេះមានប្រវែងជាង ៤០០០ គម មានប្រភពចេញពីខ្ពង់រាបទីបេ ហើយហូរកាត់ប្រទេសចិនខាងត្បូង ប្រទេសភូមា ប្រទេសថៃ ប្រទេសឡាវ ប្រទេសខ្មែរ និងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង ។ នៅត្រង់ខោនក្នុងប្រទេសឡាវ ដុំថ្មជាច្រើនបានរាំងផ្លូវទន្លេមេគង្គជាប់ បង្កើតបានជាអាងទឹកមានកម្ពស់ប្រមាណ ២០ ម ហើយដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យមានល្បាក់ទឹក មិនអាចឲ្យកប៉ាល់ធ្វើចរាចរទៅមកបានឡើយ ។ ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គមានដៃច្រើន ខ្លះមានទទឹងដល់ទៅ ២ គម ហើយមានទំហំប្រមាណជា ៦០០ គម ។

វាលទំនាបទន្លេមេគង្គ បានលាតសន្ធឹងពីក្រចេះដល់សមុទ្រចិន ។ នៅភ្នំពេញទន្លេនេះបែកជាបួនត្រង់កន្លែងដែលគេហៅថា «ទន្លេបួនមុខ» [ទន្លេធំខាងលើ (ទន្លេមេគង្គ) ទន្លេសាប ទន្លេបាសាក់ ទន្លេធំខាងក្រោម] ។

នៅខែមីនា‑មេសា ទឹកទន្លេមេគង្គស្រកចុះច្រើន ហើយនៅនឹងមួយកន្លែង ។ លុះចូលដល់រដូវភ្លៀងជោគជាំនៅខែកក្កដា ទឹកទន្លេឡើងខ្លាំង ធារទឹក (ជីយទង) អាចឡើងដល់ ៥០.០០០ ម^៣/វិនាទី (លើសទន្លេក្រហមទៅទៀត ដែលមានធារទឹកត្រឹមតែ ៣០.០០០ ម^៣/វិនាទី) ៖ ទន្លេធំ និងទន្លេបាសាក់ មិនអាចនាំទឹកហូរទៅក្នុងសមុទ្រចិនបានទាំងអស់ ទឹកនោះក៏ហូរចូលទៅក្នុងបឹងទន្លេសាប (បឹងធំ បឹងតូច) តាមរយៈដៃទន្លេសាប ។ ដូច្នេះបឹងទន្លេសាបជានីយករមួយយ៉ាងសំខាន់ទប់ទល់កុំឲ្យមានទឹកជន់នៅរដូវវស្សា ។

តាមការសិក្សារបស់អ្នកភូមិសាស្ត្រ បឹងទន្លេសាប ជាស្នាមនៃឈូងសមុទ្រមួយត្រូវបិទជិតដោយដីល្បប់ ដែលទន្លេមេគង្គនាំយកមកចាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។ បឹងនេះមានប្រវែងសរុប ១៦០ គម (បឹងធំ + បឹងតូច + វាល់ភក់) ហើយមានទទឹងជាអតិបរមា ៣៥ គម ។ នៅរដូវសម្រក (មីនា‑មេសា) ទំហំផ្ទៃទឹកមានប្រមាណ ៣០០០ គម^២ ។ នៅរដូវទឹកឡើង (កក្កដា) នៅពេលដែលទឹកទន្លេមេគង្គហូរចូល កម្ពស់ទឹកឡើងពី ២ ដល់ ១៤ ម ទឹកហៀរចេញពន្លិចតំបន់ជិតខាងរហូតដល់ ២០ ឬ ៣០ គម ។ នៅខែតុលា‑វិច្ឆិកា ទឹកហូរចេញពីបឹងទន្លេសាបចូលទៅក្នុងទន្លេមេគង្គវិញ ៖ គឺក្នុងឱកាសនេះហើយដែលប្រជារាស្ត្រខ្មែរនាំគ្នាប្រារព្ធពិធី បុណ្យអុំទូក សំពះព្រះខែ លយប្រទីប ។

គួរកត់សម្គាល់ថា បឹងទន្លេសាបជាកន្លែងដែលមានត្រីច្រើនជាងគេក្នុងពិភពលោក បើគិតតាមសមាមាត្រនៃទំហំបឹងនេះ ។ ម្យ៉ាងទៀតដោយសារបឹងទន្លេសាបនេះ ព្រមទាំងបឹងមួយទៀត ទឹកជំនន់នៅទន្លេមេគង្គមានភាពមិនសូវសាហាវដូចនៅទន្លេក្រហមទេ ។ គេមិនបាច់ធ្វើទំនប់ ហើយដើម្បីពង្រីកយកដីដាំដំណាំ គេគ្រាន់តែបង្ហូរទឹកចេញពីកន្លែងណាដែលលិចទឹក និងបញ្ចូលទឹកនៅក្នុងដីត្រង់ណាដែលពុំសូវមានទឹក ដោយការជីកប្រឡាយ ។ នេះគឺជាវិធីដែលអ្នកស្រុកអាណាចក្រភ្នំធ្លាប់តែបានអនុវត្តក្នុងការប្រកបរបរកសិកម្មរបស់ខ្លួនជាយូរយារណាស់មកហើយ ។

ខ. អំពីដើមកំណើតជាតិខ្មែរ

បញ្ហាដើមកំណើតជាតិខ្មែរ នេះមានចោទឡើងជារៀងរាល់ពេលដែលគេធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពី អរិយធម៌ ឬប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។ យ៉ាងណាមិញ ជាតិ ឬពូជអំបូរ ជាមូលធម៌មួយយ៉ាងសំខាន់ជួយបំភ្លឺអ្នកប្រាជ្ញក្នុងការសិក្សា ស្រាវជ្រាវពីអរិយធម៌របស់ជនជាតិណាមួយ ។ ចំពោះខ្មែរយើង ការយល់មិនច្បាស់អំពីអត្តសញ្ញាណនេះហើយ ជាហេតុនាំឲ្យអ្នកសិក្សាខ្លះមានការភ័ន្តច្រឡំរហូតដល់ទាញភ្ជាប់ ជាតិខ្មែរទៅនឹងជាតិណាមួយ ដែលគេយល់ថា មានអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងខ្មែរ ។

ជាយូរណាស់មកហើយ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវពីខ្មែរ បានខិតខំដោះស្រាយបញ្ហាដ៏សំខាន់នេះ ហើយបានបញ្ចេញជាយោបល់ ឬសម្មតិកម្មប្លែកៗគ្នា ហើយជួនកាលក៏ផ្ទុយគ្នាស្រឡះតែម្ដង ។ ប៉ុន្តែយើងអាចប្រមូលយោបល់ ឬសម្មតិកម្មទាំងនោះបានជាបីប្រភេទ ៖

១. យោបល់ ខ្មែរ គឺ ឥណ្ឌា

យោបល់ដែលយល់ថា ខ្មែរ គឺ ឥណ្ឌា ឬក៏ថា ខ្មែរ និង ឥណ្ឌា ជាជាតិតែមួយ ។ ទស្សនៈបែបនេះ លោកឧកញ៉ា ឈឹម ក្រសេម បានបញ្ជាក់យ៉ាងពិស្ដារក្នុងសៀវភៅ «ពង្សាវតារខ្មែរ ភាគ១» បោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ គ.ស ១៩៧១ ។ លោកបានសរសេរជាអាទិ៍ថា «តាម ដែលបានស្រាវជ្រាវតាមផ្លូវប្រវត្តិសាស្ត្រមក ហើយប្រាកដថា ក្នុងដែនឥណ្ឌាភាគខាងត្បូងដែលផុតអំពី មធ្យមប្រទេស ជាទីតាំងបរទេសជាច្រើន នៅត្រង់រវាងកណ្ដាលនៃប្រទេសទាំងនោះ គឺត្រង់ដែលហៅថា ទក្ខិណាបទ ឬ ទក្សិណាទ៌្ធគោល មានប្រទេសមួយឈ្មោះ “កុមេរុ” ជាប្រទេសធំ មានប្រជាជនកុះករច្រើន ខ្មែរយើងដើមឡើយ មុននឹងផ្សាយមកក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ អាស្រ័យនៅក្នុង កុមេរុរដ្ឋ នេះ ប្រទេសរបស់ខ្មែរអំពីបុរាណកាលមក ។ … ឈ្មោះ ជាតិខ្មែរ ហៅត្រឹមត្រូវតាមសូរស័ព្ទដើមថា កុមេរុ ដូច្នេះ តែតាមសំឡេងនិយាយជាធម្មតាថា កុមេរុ៍ ទំនងដូចជាភ្នំព្រះសុមេរុ គេហៅនៅត្រឹម សុមេរុ៍ ។ លុះយូរមក ឈ្មោះនេះបានក្លាយចេញទៅទៀត ប្រាកដនៅសិលាចារឹកខ្មែរថា “ក្មេរ” ទៅជាសំឡេងផ្សំ ក្រោយសម័យសិលាចារឹកមក បានប្រែជា “ខ្មែរ” ។ … តាំងពីក្រោយពុទ្ធកាលប្រមាណ ២០០ ឆ្នាំមក ជនជាតិខ្មែរបានត្រូវផ្សព្វផ្សាយមករស់នៅក្នុងដែនសុវណ្ណភូមិ ។ … ពួកខ្លះមកដោយប៉ង ដើម្បីរកស៊ីលក់ដូរតាមធម្មតា ពួកខ្លះមកដោយគេចសឹកសង្គ្រាម ។ … អ្នកដែលនាំអរិយធម៌ឥណ្ឌាមកផ្សាយក្នុងដែនដីនេះគឺខ្មែរអាស្រ័យ ជាតិខ្មែរ ជាអ្នកមានអារ្យធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ទាំងមានឥទ្ធិពល ទើបមកផ្សាយអរិយធម៌របស់ខ្លួនទៅលើជនជាតិទាំងឡាយដែលនៅក្រោមអំណាច និងជាតិទាំងឡាយដែលនៅជិតខាងទៀតផង ដោយហេតុនេះ ទើបមានឆាយាថា “ខ្មែរជាឥណ្ឌាទី២” នៅក្នុងដែនសុវណ្ណភូមិ ។ ពាក្យដែលថា “ខ្មែរយើងចេញមកពីឥណ្ឌា” ដូច្នេះ បើមានអ្វីខ្លះជាសំអាងតបថាក្រៅពីជាតិ និងប្រទេសដូចពោលហើយ នៅមានភស្តុតាងដទៃទៀតជាច្រើនយ៉ាងជាសំអាងគឺ ៖ ក‑លក្ខណៈអក្សរ និងភាសា ខ‑លទ្ធិប្រពៃណី និងសាសនា និង គ‑ពង្សាវតារ និងសេចក្ដីកត់ហេតុ ។

… ជាតិខ្មែរ និងជាតិជ្វា ជាម្ចាស់ស្រុកដើម បានរួមគ្នាទៅជាជាតិមួយហៅថា កុមេរុ គឺជាខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ ។ … ខ្មែរក្នុងជំនាន់ដើម រូបរាងច្រើនស្រុងៗ ច្រមុះស្រួច សម្បុរកាយស្រអែម … ឯជាតិជ្វានោះ មានលក្ខណៈរូបរាងយ៉ាងមធ្យម សម្បុរកាយជ្រះ រូបច្រើនល្អ ។ … ពង្សាវតារភូមាថា មន និង ខ្មែរ ជាបងប្អូនផងគ្នា ចុះមកពីឥណ្ឌាទាំងពីរពួក តែពួកមនផ្សាយមកមុនបន្តិច ។»

ទស្សនៈរបស់លោកឧកញ៉ា ឈឹម ក្រសេម ខាងលើនេះ មានជនបរទេសយល់ស្របតាម និងយកទៅប្រើប្រាស់ជាផលប្រយោជន៍របស់គេថែមទៀត ។ លោក Pierre Loti អ្នកនិពន្ធបារាំងដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប បានសរសេរក្នុងសៀវភៅឈ្មោះ Pèrerin d’Angkor ថា «le people Khmer, rameau détaché de la grande race aryenne…» (ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ជាមែកធាងដែលដាច់ចេញពីមហាអំបូរអារ្យ…) ។ ចំណែកលោក មុំ ស្នើបាមោជ មេធាវី ថៃអមតុលាការអន្តរជាតិនាទីក្រុងឡាអេ បានលើកយកទស្សនៈបែបនេះមកធ្វើជាទឡ្ហីករដើម្បីប្រឆាំងខ្មែរយើង ក្នុងរឿងក្ដីប្រាសាទព្រះវិហារ ហើយដែលសារព័ត៌មានសៀមឈ្មោះ «ឆាវថៃ» ចុះថ្ងៃទី៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥៩ បានរំឭកថា មុំ ស្នើបាមោជ បាននិយាយថា ពពួក «ខម» ជាជនពូជអំបូរឥណ្ឌា ។ ជនជាតិថៃមានដើមកំណើតក្នុងខេត្តចិនយូនណាន បានវាយយកជោគជ័យទៅលើជាតិ ខម រហូតដល់ពួកនេះត្រលប់ទៅស្រុកឥណ្ឌាវិញ ។ ដែនដីដែលពីដើមពួក ខម តាំងនៅ ក៏ក្លាយជាដីថៃ ហើយប្រជាជនថៃក៏បែងចែកខ្លួនឯងជាពីរក្រុម ។ ក្រុមទី១ មកតាំងនៅតំបន់ទំនាប ដែលគេឲ្យឈ្មោះសព្វថ្ងៃថា «កម្ពុជា» ។ ក្រុមមួយទៀត បានតាំងនៅតំបន់ខ្ពស់ ហើយថែរក្សាឈ្មោះថៃដដែល ។